Zespół Turnera
Zespół Turnera (łac. syndroma Turner, ang. Turner's syndrome) to zespół wad wrodzonych, które kształtują się w oparciu o wadę genetyczną, związaną z chromosomami płciowymi. Jest to schorzenie, które dotyka wyłącznie dziewczynki i polega na braku jednego chromosomu X we wszystkich komórkach ciała lub ich części, stąd często nazywane jest monosomią chromosomu X. Zespół Turnera rozwija się także w przypadku, gdy żeński płód ma dwa chromosomy płciowe, ale jeden z nich uległ uszkodzeniu. Jest to najczęściej spotykana aberracja genetyczna związana z chromosomami płciowymi. Do charakterystycznych objawów choroby należy bardzo niski wzrost (ok. 142 cm), infantylizm płciowy, czyli brak dojrzewania i pierwotna bezpłodność. Wymienia się także szereg anomalii fizycznych, takich jak koślawość stawów kolanowych i łokciowych, szerokie rozstawienie oczu, „płetwistość” szyi, wady serca i nerek, które występują częściej u chorych kobiet niż wśród przedstawicielek zdrowej populacji. Rozwój umysłowy jest prawidłowy, dziewczynki mają jedynie więcej problemów z przedmiotami ścisłymi i z emocjonalnością, wynikającą z poczucia odmienności i często spotykanego odrzucenia przez grupę rówieśników.
Historia odkrycia jednostki chorobowej
Pierwszy przypadek opisu pacjentki, która prawdopodobnie cierpiała z powodu wad rozwiniętych na podłożu monosomii chromosomu X (była niskiego wzrostu, miała nieprawidłowo zbudowane narządy płciowe i nerki), został opisany w 1768 roku przez Włocha Giovanniego Battiste Morgagni. Podobną kobietę opisał następnie w 1902 roku Otto Funke. Pełny opis schorzenia z klasyfikacją objawów przedstawił na łamach „Endocrinology” w 1938 roku Henry Turner. Jego artykuł zawierał wyniki badań przeprowadzonych na siedmiu młodych kobietach. Amerykański endokrynolog nie odkrył jednak przyczyn schorzenia, twierdził, że wynika ono z dysfunkcji przedniego płata przysadki. Badaniem choroby podjęło się przed Turnerem jeszcze dwóch lekarzy. Jednym z nich był Nikołaj Adolfowicz Szereszewskij, stąd w krajach byłego Związku Radzieckiego na określenie choroby używa się nazwy zespół Szereszewskiego-Turnera. Drugim naukowcem zajmującym się niskorosłością dziewcząt skojarzoną z brakiem dojrzewania, od którego w Niemczech stosuje się nazwę zespół Ullricha-Turnera, był Otto Ullrich. Dość długo jednak badacze nie mogli rozpoznać przyczyny choroby i łączyli ją albo z nieprawidłowościami w gospodarce hormonalnej i w organach wewnętrznego wydzielania albo z przebiegiem wad w później opisanym zespole Noonan. Wreszcie w 1959 roku Charles Ford i jego współpracownicy opisali w czasopiśmie „Lancet” nastoletnią dziewczynkę o cechach zespołu Turnera, w której stwierdzono brak jednego chromosomu X.
Etiologia schorzenia
Zespół Turnera to zbiór wad wrodzonych powstających w żeńskim organizmie, w którego komórkach obecny jest tylko jeden chromosom X, lub drugi X jest uszkodzony. W 75% prawidłowy chromosom pochodzi od matki.
Do błędu genetycznego dochodzi podczas powstawania komórek rozrodczych lub w czasie pierwszych podziałów komórkowych zygoty. Monosomia chromosomu X jest najczęściej spotykaną przyczyną schorzenia, szacuje się, że obejmuje 57% żywych urodzeń z zespołem Turnera, przy czym prawie 99% zarodków z czystą monosomią ulega spontanicznemu poronieniu w czasie I trymestru ciąży. Pozostałe przypadki to uszkodzenie jednego X w wyniku mutacji genowej (inaczej delecji) krótkiego lub długiego ramienia chromosomu, wadliwe połączenie dwóch takich samych ramion i utworzenie izochromosomu lub chromosomu pierścieniowego oraz obecność w komórkach ciała dodatkowego małego chromosomu zwanego chromosomem markerowym. Ostatnią możliwością jest istnienie tzw. mozaikowatości (monaicyzmu), czyli obecności więcej niż dwóch linii komórkowych w jednym organizmie, np. 45,X/46,XX; 45,X/46,XY; 45,X/47,XXX. Łagodna mozaikowatość może objawiać się jedynie zaburzeniami miesiączkowania, bez występowania pozostałych wad, jednakże są to przypadki sporadyczne. Ze względu na tak duże zróżnicowanie wadliwych kombinacji genetycznych nie u każdej chorej osoby obserwuje się wszystkie objawy schorzenia, najczęściej dziewczynki są niskie i bezpłodne, natomiast reszta wad występuje w różnym nasileniu. Choroba nie ma związku ze zdrowiem i wiekiem rodziców, ich trybem życia, nałogami czy schorzeniami, nie jest także dziedziczna. Nie wpływają na nią czynniki środowiskowe, genetyczne ani toksyny. Prawdopodobieństwo urodzenia drugiego dziecka z zespołem Turnera jest prawdopodobieństwem populacyjnym.
Częstość występowania w populacji
Szacuje się, że zespół Turnera przypada na 1:2000–1:2500 żywych urodzeń. W Polsce żyje około 8–9 tysięcy kobiet, a każdego roku przychodzi na świat około 100 dziewczynek z tą chorobą. Na świecie może żyć około 1,5 miliona osób z zespołem Turnera. Jest to jedna z najczęstszych wad genetycznych na świecie, a najczęstsza wśród związanych z chromosomami płciowymi. Występuje niemal u 3% wszystkich ludzkich płodów i obarczona jest wysoką letalnością, stąd jedynie 1% dzieci z zespołem Turnera dożywa do porodu. Szacuje się, że właśnie to schorzenie odpowiada za 25% samoistnych poronień. Najwięcej z nich zostaje straconych w czasie pierwszego trymestru ciąży, obserwuje się także wysoki współczynnik aborcji dokonywanych na płodach z monosomią chromosomu X, jest ona bowiem legalna w tym przypadku w wielu krajach Europy. Badania naukowe prowadzone ilustrują jednak zmniejszającą się tendencję do przerywania ciąży wśród osób zaznajomionych ze specyfiką schorzenia i metodami leczenia.